Het idee dat spreken zilver is en zwijgen goud, is nog niet verdwenen bij onze oudste generaties. Zo blijkt dat één op de drie 75-plussers kampt met psychische problemen, terwijl die groep nog te vaak door de mazen van het net valt. “Binnen Zorg-Saam is er een mooie evolutie merkbaar waarbij het psychisch welzijn aan belang wint in een wereld waarin de meeste aandacht gaat naar het fysieke“ vertelt Sarah Van Renterghem, psychologisch consulent in wzc Onderdale, wzc Sint-Elisabeth en wzc Sint-Jozef Assenede. Ze vertelt over haar rol in de ouderenzorg, de grootste mentale uitdagingen bij bewoners en de positieve veranderingen die het teweegbrengt.
LAAGDREMPELIG VOOR BEWONERS
Bijna 1 op de 5 bewoners van woonzorgcentra is psychiatrisch kwetsbaar, zo blijkt uit een steekproef van Project Odette, een onderzoeksproject van de Odisee-hogeschool dat focust op ouderenzorg. Ouderen ervaren drempels in de toegang tot zorg rond psychisch welzijn en daar hopen we bij Zorg-Saam verandering in te brengen. Sarah is sinds een aantal maanden actief als psychologisch consulent, waar ze met arendsogen door de schijnbaar rustige gangen van onze woonzorgcentra wandelt. “Het is zeker een bewuste keuze, het dwalen door de wandelgangen”, vertelt Sarah. “Zo probeer ik regelmatig op een subtiele manier aanwezig te zijn bij kleine gebeurtenissen, zodat ze mijn aanwezigheid niet beperken tot mijn functie als psycholoog, want daar hangt nog veel taboe rond bij onze oudste generaties. Ik wil de hulp zo laagdrempelig mogelijk organiseren, met aandacht voor bereikbaarheid en fysieke toegankelijkheid.”
ONDERSTEUNING BIEDEN OP DIVERSE DOMEINEN
“Terwijl sommige bewoners een indrukwekkende hoeveelheid levenservaring en tegenspoed hebben doorstaan, blijven zij niettemin de positieve facetten van het bestaan omarmen, terwijl anderen daarin moeizamer slagen”, aldus Sarah. “Bovendien bevinden bewoners zich in een levensfase die synoniem staat voor het nemen van symbolisch 'afscheid' van hun verleden, ze worden geconfronteerd met het loslaten van langgekoesterde rollen, zoals die van een zorgzame grootouder of een gedreven landbouwer. Dit proces vertaalt zich frequent in de vorm van introspectie en het opstellen van een 'levensbalans': waaruit put ik voldoening? Waar koester ik spijt over? Wat had ik anders kunnen doen? Ik vind het fijn om ondersteuning te kunnen bieden bij dergelijke existentiële vraagstellingen, want veel start met het eenvoudigweg luisteren naar hun verhaal. De bewoner zit daarbij natuurlijk aan het stuur en behoudt zijn/haar eigen regie in de mate van het mogelijke, ikzelf ben graag de copiloot om hem/haar te begeleiden in de weg die het beste voelt. En dat hoeft niet altijd om zware onderwerpen te draaien, een kortstondige babbel over de kleinkinderen of een bezoekje op de kamer kan al wonderen doen.”
Omgaan met verlies en rouw
“Er bestaan diverse methodieken en benaderingen om bewoners te begeleiden in het proces van rouwverwerking. In eerste instantie is het van primair belang om een evaluatie te maken van de emotionele toestand waarin de bewoner zich bevindt. Mijn voorkeur gaat hierbij uit naar het toepassen van het duale procesmodel van Stroebe & Schut. Dit model illustreert dat bij elke confrontatie met verlies twee essentiële dimensies aanwezig zijn, waarbij het ideaal is dat de bewoner die rouwt zich heen en weer beweegt tussen deze dimensies. De verliesgerichte component impliceert een confrontatie met het verlies zelf, waarbij de rouwende probeert te leven met de gevolgen van het verlies. Daarentegen omvat de herstelgerichte component een streven naar het herinvesteren in de toekomst en het leven zonder de overledene. Deze twee strategieën dienen als manieren om pijn en verdriet te hanteren, betekenis te geven aan het verlies, en het verlies te integreren in het dagelijks leven.”
“Bovendien zijn er specifieke interventies, zoals de lege stoel-techniek. Als een bewoner bijvoorbeeld uitdrukt: 'Ik had hem graag nog iets willen zeggen', tracht ik samen met de bewoner creatieve manieren te verkennen om alsnog iets te communiceren, hetzij mondeling of door middel van een geschreven boodschap, tekening of dergelijke.”
“In situaties waarin meerdere verliezen optreden, zoals het verlies van een partner, fysieke beperkingen en het moeten verlaten van de eigen woonomgeving, is het mogelijk om deze diverse verliezen op een soort hiërarchische ladder te plaatsen en te identificeren welk verlies op dat moment als meest zwaarwegend wordt ervaren. Het visualiseren van deze verliezen en het thematisch aanpakken ervan kan vaak behulpzaam zijn.”
"Ik wil de hulp zo laagdrempelig mogelijk organiseren, met aandacht voor bereikbaarheid en fysieke toegankelijkheid.”
Omgaan met verlies van levenslust
“Een secundaire uitdaging waarmee de bewoners worden geconfronteerd, betreft de aantoonbare fysieke neergang die de meerderheid van hen ervaart. Sommigen vertonen nog wel cognitieve helderheid, maar worden frequent geconfronteerd met fysieke belasting. Dit proces van aanvaarding verloopt niet zonder complicaties, want de bewoner verliest een deel van zijn of haar onafhankelijkheid en dat heeft een diepgaande impact op het welzijn van een persoon. Opmerkelijk is dat deze mensen vaak de zin van het leven in twijfel trekken, daar schuilt een diepere betekenis achter. Als blijkt dat het leven voor de persoon op deze wijze niet meer van waarde is, vind ik het belangrijk om op zoek te gaan naar kleine momenten van geluk, dingen die kunnen bijdragen aan een hernieuwde levensvreugde. Ik kan de fysieke last niet wegnemen, maar wellicht kan ik, samen met de andere collega’s, bijdragen aan het herontdekken van vreugde en streven naar kleine geluksmomenten die hun dag verrijken.”
“Onlangs heb ik een bewoner begeleid die het leven niet meer zag zitten vanwege zware fysieke belasting. Samen zijn we op zoek gegaan naar activiteiten die zijn leven uitdagender maken, zoals wekelijkse wandelingen, het aanleren van het gebruik van een tablet en de aankoop van een woordenboek in de taal die hij graag wil leren. Hoewel de weg nog lang is, heeft deze heer nu weer wat uitdaging in zijn leven gevonden.”
Omgaan met sociaal isolement
“Eenzaamheid vormt een substantiële uitdaging binnen de ouderenzorg. Hierbij benadruk ik opnieuw het belang van het actief luisteren. Vaak observeer je een vicieuze cirkel: de bewoner ervaart een gevoel van eenzaamheid, wat resulteert in een verminderd welbevinden, wat op zijn beurt leidt tot een neiging tot isolatie en het zich terugtrekken op de eigen kamer. In dergelijke gevallen is het van essentieel belang om aanmoediging te bieden om de beklemmende grenzen van de leefruimte te doorbreken. Voor sommige individuen is deze drempel echter te hoog, en in zulke gevallen is het ondersteunend om samen deze stap te zetten.”
“Daarnaast is ook de verhuis naar een woonzorgcentrum een stap die vaak gepaard gaat met de nodige hindernissen voor de bewoners. Het is van belang om te begrijpen wat het voor hen zo moeilijk maakt om afscheid te nemen van hun huis. Wellicht kunnen we hieruit zaken waarnemen waar we actief mee aan de slag kunnen. Als iemand bijvoorbeeld gewoon was actief in het huishouden bezig te zijn, kan die bewoner mogelijk betrokken worden bij huishoudelijke taakjes. Dit zijn ogenschijnlijk kleine voorbeelden, maar ze kunnen een diepgaande betekenis hebben voor onze bewoners.”
“Een andere waardevolle ervaring die ik graag toepas, is het gebruik van Google Street View om het voormalige huis van de bewoners samen op te zoeken. Ze krijgen de mogelijkheid om hun huis opnieuw te aanschouwen, en bij het zien van de voorgevel komen vaak veel herinneringen naar boven. Meestal gaat dit gepaard met ontroerde tranen, maar het is fijn om dit te kunnen doen.”
SAMENWERKING MET MEDEWERKERS, FAMILIE EN NAASTEN
“Het blijft cruciaal om te beseffen dat mijn werk niet gericht is op meetbare resultaten. Ik werk met individuen, en aangezien elk persoon uniek is, kan ik geen vastomlijnd stappenplan gerbuiken. Elk proces verloopt anders en ontwikkelt zich niet lineair, vaak gaat het gepaard met zowel positieve als negatieve periodes. Bovendien spelen de andere medewerkers, de familieleden en de naasten een cruciale rol in het bewaken van het welzijn van onze bewoners. Het is dan ook mede mijn taak om naar de familie en naasten te luisteren en hen eventueel te ondersteunen in het omgaan met emoties die zij ervaren bij de verhuis van hun geliefde of familielid naar een woonzorgcentrum.”
“Hoedanook ben ik blij dat er binnen Zorg-Saam een mooie evolutie merkbaar is waarbij het psychisch welzijn aan belang wint in een wereld waarin de meeste aandacht gaat naar het fysieke. Het belang wordt steeds meer ingezien en ik ben verheugd om mijn steentje te kunnen bijdragen voor de bewoners.”